Labordai Cynaliadwy

Drwy gydnabod effaith ein hymchwil, nodi cyfleoedd a lliniaru agweddau negyddol yn lleol, gallwn wella cynaliadwyedd ein gweithrediadau. Dyma rai ffyrdd y gallwch chi helpu gyda hyn:

• Ymunwch â'n rhaglen achredu labordai cynaliadwy 'LEAF'
• Byddwch yn ymwybodol o'r holl weithdrefnau gweithredol sy'n berthnasol i'ch gweithgareddau
• Ystyriwch gyfleoedd ac effeithiau cynaliadwyedd yn eich ceisiadau am grantiau
• Ychwanegwch effeithiau amgylcheddol at eich asesiad risga dangoswch sut y byddwch yn eu rheoli ac yn eu lliniaru nhw; gall risgiau gynnwys gwastraff, allyriadau i'r awyr, gollyngiadau i'r draen, defnyddio adnoddau, ynni a theithio
• Dylech gynnwys lliniaru yn eich Gweithdrefnau Gweithredu Diogel canlyniadol (SOPs), o ddiffodd cyfarpar i ddefnyddio’r ffrydiau gwastraff cywir
• Meddyliwch am ba gyfleoedd cynaliadwyedd cadarnhaoly gallech chi eu defnyddio
• Rhannwch arfer dai helpu eraill i leihau eu heffeithiau negyddol a gwella eu heffeithiau cadarnhaol
• Ymunwch â'ch Rhwydwaith Diogelwch a Chynaliadwyedd lleol i rannu syniadau ar draws y Brifysgol

Cysylltwch â'ch Swyddog Amgylcheddol lleol i gael rhagor o wybodaeth neu i drafod mentrau e.e. cynllun ailgylchu labordai, i sicrhau eu bod yn bodloni gofynion y brifysgol.

Gallwch chi a'ch cydweithwyr yn y labordy ymuno â sesiwn hyfforddiant wahanol iawn, gan ddysgu am newidiadau syml sy'n gallu cael effaith fawr ar ba mor amgylcheddol ymwybodol y gall eich gweithrediadau a'ch ardaloedd fod.  Gallwch gyflwyno cais am sesiwn hyfforddi ar gyfer eich labordy neu ymuno ag un sydd wedi'i threfnu!

Mae LEAF yn agored i'r holl labordai ar y campws er mwyn helpu i leihau'r effaith amgylcheddol. Mae labordai sy'n ymuno â LEAF hefyd yn gallu cael mynediad at ein ‘Grantiau Labordai Cynaliadwy’ sydd ar gael i gefnogi labordai i fod yn fwy arloesol a chynaliadwy.

Sut gallaf leihau effaith y cyfarpar sydd gennyf yn y labordy?

Mae storfeydd oer yn hanfodol mewn llawer o’n labordai, a gallant ddefnyddio llawer o ynni. Fodd bynnag, mae pethau syml y gallwn eu gwneud i fod yn fwy effeithlon a lleihau ein heffaith ar yr amgylchedd.  

Cyn ichi brynu, dylech:

• Ddeall y tymereddau y mae eu hangen arnoch ar gyfer eich gwaith; allech chi ddefnyddio -40°C yn hytrach na –80°C?
• Gwirio mesur effeithlonrwydd ynni’r cynnyrch er mwyn lleihau’r costau gydol oes.
• Deall gwaith cynnal a chadw rheolaidd y bydd ei angen, a sut y gwneir hwn.

Wrth weithredu:

• Gwiriadau rheolaidd o’r iâ sy’n cronni, hidlwyr, y tymheredd gweithredu amgylchynol a gweithdrefnau lleol ynghylch sut i ymateb i’r rhain/eu rheoli.
• Profwyd bod samplau’n cael eu storio’n ddiogel ar –70°C yn hytrach na –80°C, Mae hyn yn arbed tua £300 y flwyddyn o ran trydan i bob rhewgell ULT.
• Labelwch samplau er mwyn gallu clirio gofod storio wrth i bobl adael y Brifysgol.
• Dadrewch o bryd i’w gilydd er mwyn sicrhau bod y storfa oer yn gweithredu’n effeithlon.
• Defnyddiwch systemau larwm er mwyn atal rhag colli samplau pan fydd toriad.

Wrth gael gwared:

• Rhaid cael gwared â chyfarpar Trydanol ac Electronig sy’n wastraff yn unol â’r Nodyn Arweiniad ynghylch Rheoli Gwastraff (WMGN17).

Cysylltwch â’ch Swyddog Amgylchedd lleol am ragor o wybodaeth.

Sut gallaf leihau effaith y cyfarpar sydd gennyf yn y labordy?

Mae gennym lawer o gyfarpar yn ein labordai ledled y Brifysgol, ac yn ôl yr amcangyfrifon mae labordai’n defnyddio pum gwaith yn fwy o ynni na swyddfeydd confensiynol. Ceir syniadau isod ynghylch sut gallwn ddefnyddio llai o ynni ac effeithio llai ar yr amgylchedd.

• Sicrhau y caiff eich cyfarpar ei gynnal a chadw, ei galibro (os bydd yn berthnasol) a’i wasanaethu’n briodol, oherwydd y gall hyn estyn ei oes gwaith a sicrhau canlyniadau o safon well ichi yn y labordy.
• Defnyddiwch ddeoryddion, cabinetau sychu ac awtoclafau pan fyddant yn llawn (pan fydd hyn yn bosibl) er mwyn defnyddio llai o ynni.
• Diffoddwch eich cyfarpar os na fydd ar waith, ond yn enwedig dros y penwythnos ac yn ystod gwyliau.
• Diffoddwch oleuadau yn eich labordy os chi yw’r olaf i adael.
• Os bydd modd archebu cyfarpar, bydd yn bosibl ei rannu ar draws safleoedd, cael oriau gweithredu sefydlog a diffodd y cyfarpar y tu allan i’r oriau hyn.
• Lluniwch restr wirio ar gyfer ‘yr un olaf i adael’, pan fydd y person olaf yn gwirio bod eitemau allweddol wedi’u diffodd neu mewn cyflwr ynni isel cyn iddo adael y labordy. Mae sticeri diffodd yn gallu helpu i amlygu’r hyn y gellir ei ddiffodd.
• Gwiriwch dymheredd y cyfarpar; a yw’n briodol? Allech chi godi tymheredd storfeydd oer a gostwng tymheredd cabinetau sychu? Siaradwch â’ch cydweithwyr yn y labordy er mwyn deall rhwystrau i newid.

Am ragor o wybodaeth, cysylltwch â’ch Swyddog Amgylchedd lleol.

Sut gallaf leihau effaith y cyfarpar sydd gennyf yn y labordy?

Defnyddir lwfrau mwg ledled y Brifysgol er mwyn ein helpu i weithio’n ddiogel. Mae’r cyfarpar hwn yn gallu defnyddio llawer o egni pan fyddwn yn ei ddefnyddio’n amhriodol. Fodd bynnag, mae pethau syml y gallwn eu gwneud i fod yn fwy effeithlon.

• Caewch ffenestr y lwfer mwg pan na fyddwch yn defnyddio’r lwfer.
• Os byddwch yn defnyddio mesur newidiol, lleihewch y mewnbwn i 0.35 ADD, pan fydd yn ddiogel gwneud hynny.
• Peidiwch â defnyddio’r lwfer mwg fel storfa; mae hyn yn effeithio ar y llif ac mae’n defnyddio mwy o ynni.
• Diffoddwch lif yr aer a’r goleuadau pan na fyddwch yn eu defnyddio, pan fydd yn ddiogel gwneud hynny.
• Defnyddiwch system archebu er mwyn rheoli defnydd o’r cyfarpar.
• Sicrhewch fod angen lwfer mwg ar eich gwaith chi, neu a allech weithio’n rhywle arall.
• Trowch y tapiau yn y lwfrau mwg i ffwrdd; os bydd yn colli dŵr, rhowch wybod i’ch technegydd labordy lleol neu’r Tîm Technegol.
• Rhowch wybod am broblemau gyda’r lwfrau mwg i dechnegwyr labordy neu’r tîm technegol lleol.

Cysylltwch â’ch Swyddog Amgylchedd lleol am ragor o wybodaeth.

Sut gallaf wella cyfathrebu a lles yn y labordy?

Mae’n bwysig iawn rhannu gwybodaeth â’ch cydweithwyr yn y labordy, yn ogystal â gweddill eich Cyfadran. Mae’n helpu wrth weithredu gweithdrefnau newydd a rhannu arferion gorau ledled y Brifysgol.  Mae ymgysylltu â’ch cydweithwyr yn rheolaidd yn gallu helpu o ran lles hefyd.

Ceir syniadau isod ynghylch sut gallwch gyfathrebu mwy yn eich lle chi:

• Ymuno â ‘Rhwydwaith Diogelwch a Chynaliadwyedd’ eich Cyfadran.
• Cymryd rhan yn y Fframwaith Asesu Effeithlonrwydd Labordai’ (LEAF), ein rhaglen wych i achredu labordai cynaliadwy.
• Cynnwys ‘Labordai Cynaliadwy’ fel eitem ar agenda eich cyfarfodydd labordai lleol ac ar gyfer sesiynau sefydlu labordai.
• Ymuno â’n hyfforddiant a theimlo’n fwy hyderus yn eich lle chi.
• Trefnu seibiannau a gweithgareddau cymdeithasol gyda’ch cydweithwyr.
• Cymryd rhan mewn gweithgareddau Cynaliadwyedd gan gynnwys SWell.

Am ragor o wybodaeth, cysylltwch â’ch Swyddog Amgylchedd lleol.

Sut gallaf ddefnyddio llai o blastig untro yn y labordy?

Rydym yn defnyddio plastig untro yn y labordy drwy’r amser, ac yn ôl rhai amcangyfrifon gallent fod yn gyfrifol am 5.5 miliwn o dunelli o wastraff y flwyddyn (Guardian, 2019). Hefyd, gallant fod yn hanfodol ar gyfer diogelwch ac uniondeb ymchwil; fodd bynnag, mae’n bwysig ystyried pam rydym yn eu defnyddio ac a oes dewis arall.

• Dylech ddeall yr hyn rydych yn ei ddefnyddio a’r maint ar draws prosiectau.
• Dylech ddeall pam rydych yn defnyddio plastigau untro ac a oes cyfle i’w hailddefnyddio, e.e. er mwyn arbed amser? Gofynion Iechyd a Diogelwch? Uniondeb ymchwil?
• Allwch chi ddefnyddio llai o blastigau? Allech chi ddefnyddio tiwb llai neu brynu pecyn llai? Allwch chi rannu blychau â’ch cydweithwyr er mwyn defnyddio popeth?
• Gwiriwch y plastigau rydych yn eu prynu ac a oes modd eu hailgylchu ar ôl eu defnyddio.
• Allwch ddadlygru ac ailgylchu nwyddau traul heb effeithio ar eich canlyniadau?
• Byddwch yn ymwybodol o brosesau dadlygru a gofynion o ran ailgylchu plastigau untro o labordai. Am ragor o wybodaeth, gweler y ‘Daflen Arweiniad ynghylch Dadlygru’ gan y Tîm Iechyd a Diogelwch.
• Gwiriwch yr hyn mae labordai eraill yn ei wneud ac ystyried a oes modd ichi ymuno â’u prosiectau ailddefnyddio neu ailgylchu,
  e.e. cynlluniau dychwelyd blychau’r blaenau. Cysylltwch â’ch Rhwydwaith Diogelwch a Chynaliadwyedd lleol er mwyn dysgu rhagor.

Cysylltwch â’ch Swyddog Amgylchedd lleol am ragor o wybodaeth.

A fydd prynu nwyddau yn effeithio ar natur gynaliadwy fy labordy?

Bydd! Rydym yn treulio llawer yn y labordai, a gall hyn gynnwys unrhyw beth o gyfarpar dadansoddi cymhleth i fenyg a chemegau.        Mae popeth yr ydym yn ei brynu’n cael effaith drwy ddeunyddiau crai, gweithgynhyrchu, trafnidiaeth, defnyddio a gwaredu. Os byddwn yn gallu meddwl am hyn wrth inni weithio, rydym yn gallu lleihau ein heffaith.

• Gweler ein ‘Hawgrymiadau Euraidd ynghylch Prynu ar gyfer Labordai’ sydd ar gael ar ein gwefan.
• Ystyriwch a oes modd ichi ailddefnyddio deunyddiau neu gyfarpar yn y labordy. Gallai hyn gynnwys Winchesters i storio gwastraff cemegol, blychau’r blaenau neu olchi nwyddau traul a’u hailddefnyddio (pan fydd yn ddiogel).
• Ystyriwch faint y mae ei angen arnoch. Bydd rhywbeth sy’n rhy fawr yn defnyddio mwy o ynni a bydd yn llai effeithlon e.e. cynhwysydd 100 mL yn lle cynhwysydd 500 mL.
• Meddyliwch am ddefnyddio cyfarpar ail-law; mae llawer o gyflenwyr ar gael.
• Os nad ydych yn defnyddio’r cyfarpar o hyd, gallwch ei werthu gan ddilyn y broses sydd yn y weithdrefn ‘Cael Gwared â Chyfarpar Arbenigol a’i Werthu’.
• Defnyddiwch lai o blastigau untro, cyfrifwch faint rydych yn eu defnyddio a phan fydd yn ddiogel i ddefnyddio llai. Gwnewch hyn fel gweithgor a gwnewch i bawb yn y labordy gymryd rhan er mwyn iddynt fod yn fodlon â’r dulliau diwygiedig. Gweler ein taflen ynghylch ‘ plastigau untro’ am ragor o wybodaeth neu gweler ein gwefan.

Sut mae uniondeb ymchwil yn effeithio ar gynaliadwyedd yn y labordy?

Mae uniondeb ymchwil yn effeithio ar gynaliadwyedd drwy sicrhau canlyniadau o safon a lleihau’r tebygrwydd o ailadrodd profion os na fydd y data’n ddigonol. Os bydd angen ichi ailadrodd arbrawf oherwydd nad yw’r pipedau neu’r cloriannau’n gywir, rydych yn defnyddio dwywaith y deunyddiau.

Mae pethau syml y gallwch eu gwneud er mwyn gwella uniondeb yr ymchwil yn unol â’r rhaglen labordai cynaliadwy yn cynnwys:

• Cael fforwm ar gyfer rhannu a thrafod canlyniadau negyddol a rhoi dulliau ar waith er mwyn lleihau nifer y problemau a godir o ran dulliau, protocoliau neu gyfarpar.
• Calibro pipedau a chyfarpar mesur/dadansoddi arall er mwyn sicrhau cywirdeb.
• Rhannu protocoliau a dulliau cyffredin er mwyn sicrhau cymharedd gwell rhwng canlyniadau.
• Defnyddio cyfleusterau craidd a dilyn Gweithdrefnau Gweithredu Cyffredin er mwyn lleihau achosion o ddyblu cyfarpar a defnyddio mwy o ynni.
• Cadarnhau dulliau diheintio a glendid er mwyn gwella cywirdeb eich canlyniadau.
• Defnyddio meddalwedd rheoli labordai.

Am ragor o wybodaeth, cysylltwch â’ch Swyddog Amgylchedd lleol.

Sut gallaf reoli fy nghemegau a’m samplau yn fwy effeithlon yn y labordy?

Mae’r ffordd yr ydym yn rheoli storio samplau a chemegau yn y labordy yn gallu effeithio’n enfawr ar effeithlonrwydd y gofod. Hefyd, mae’n gallu effeithio ar ein heffaith amgylcheddol drwy ddefnyddio mwy o nwyddau traul a deunyddiau peryglus, a thrwy greu mwy o wastraff.

Mae pethau syml y gallwch eu gwneud i wella effeithlonrwydd o ran samplau a’ch cemegau yn cynnwys:

• Sicrhau bod yr holl gemegau a samplau’n cael eu labelu â’r perchennog, enw, dyddiad a’r perygl (os bydd yn berthnasol).
• Sicrhau bod cemegau, samplau a deunyddiau yn y gofod yn cael eu defnyddio’n weithredol.
• Rhannu cemegau a deunyddiau, pan fydd yn bosibl, er mwyn prynu llai a chael llai o wastraff posibl.
• Defnyddio 12 egwyddor Cemeg Werdd er mwyn i’ch gwaith effeithio llai ar yr amgylchedd e.e. dewis deunyddiau llai peryglus.
• Gofyn i’ch cyflenwr pa ddewisiadau eraill llai peryglus y gall eu hargymell.
• Cynnwys rheoli samplau a chemegau yn y sesiynau sefydlu yn y labordy.
• Cael llechres ar gyfer eich grwp/labordy.

Cysylltwch â’ch Swyddog Amgylchedd lleol am ragor o wybodaeth.

Ydy fy nhaith i’r gwaith yn effeithio ar yr amgylchedd?

Mae teithio’n gallu bod yn ffordd bwysig o gyfathrebu ein hymchwil a rhannu ein canfyddiadau â gweddill y byd. Fodd bynnag, mae teithio’n cyfrannu at ein hallyriadau grwp 3 (rhai anuniongyrchol)ac mae’n costio dros £5 miliwn y flwyddyn i’r Brifysgol. Isod, ceir ffyrdd y gallwn ni leihau’n rhagweithiol ein heffaith yn sgîl teithio:

• Darllen y Weithdrefn Teithio Cynaliadwy: Teithio Busnes a meddwl a oes modd ichi ddefnyddio ein hierarchaeth deithio.
• Ystyried a allech wneud yr un gwaith drwy ddefnyddio fideo gynadledda neu Zoom.
• Meddwl am gyfuno’ch gwaith ag agwedd arall e.e. cynnal gwaith maes a hefyd ymweld â ffeiriau addysg uwch, siarad â darpar myfyrwyr yn yr ardal honno neu fynd i gyfarfod ar ran eich adran.
• Lleihau nifer y bobl sy’n mynd i un digwyddiad.
• Archebu drwy ein darparwyr teithio er mwyn inni gofnodi ein ffordd o deithio.
• Cael tacsi? Gofynnwch i’r cwmni a oes cerbydau ag allyriadau isel ar gael ganddo.
• Sut ydych chi’n cyrraedd y gwaith/mynd adref? Allech chi seiclo, cerdded neu ddefnyddio’r bws.

Eisiau dysgu rhagor? Gweler ein tudalennau we Teithio Cynaliadwy.           

Sut gallaf ailgylchu mwy a rheoli fy ngwastraff yn effeithlon yn y labordy?

Mae gennym dros 40 o ffrydiau gwastraff ac ailgylchu yn y Brifysgol. Er mwyn eu rheoli’n effeithlon mae angen ichi nodi prif ffynonellau eich gwastraff a deall a yw’n ddiogel ailddefnyddio neu ailgylchu. 

Hyd yn oed mewn labordai, gallwn wella ein lefelau ailgylchu ac ailddefnyddio. Ceir syniadau isod ynghylch sut gallwch gyflawni hyn:

• Cysylltu â’ch Swyddog Amgylchedd lleol ar gyfer cynnal adolygiad o’r gwastraff sydd yn eich labordy a meddwl am ailgyfeirio mwy i’w ailgylchu.
• Cynnwys gwastraff ac ailgylchu yn eich sesiynau sefydlu yn y labordy er mwyn i holl ddefnyddwyr y labordai fod yn gyfarwydd â’r broses.
• Peidio â chael gwared ag eitemau llygredig drwy’r broses ailgylchu oni bai eich bod wedi’u dadlygru’n briodol; mae arweiniad ar gael yma.
• Gwagio blychau cardfwrdd a phlastig a’u symud y tu allan i’r labordy cyn gynted â phosibl er mwyn iddynt beidio â chael eu llygru.
• Gweler y nodiadau arweiniad ynghylch rheoli gwastraff ar y wefan.
• Prynu deunyddiau y gellir eu hailgylchu e.e. HDPE, PP, PET, PS.
• Defnyddio ein ffrydiau newydd i ailgylchu blychau’r blaenau a pholystyren.
• Siarad â chyflenwyr am y cynlluniau cymryd nôl y maent yn eu cynnig.
• Cynnwys y gwastraff y byddwch yn ei greu yn eich asesiad risg (cyffredinol, cemegol neu fiolegol).
• Gwerthu cyfarpar labordy nad oes ei angen arnoch o hyd yn lle ei daflu.

Cysylltwch â’ch Swyddog Amgylchedd lleol am ragor o wybodaeth.

Beth gallaf ei wneud am ddefnyddio dŵr? Pa ddŵr gwastraff sy’n cael mynd i lawr y draen?

Mae bil dŵr y Brifysgol yn costio dros hanner miliwn o bunnoedd y flwyddyn, ac mae’n effeithio’n sylweddol ar yr amgylchedd oherwydd y dŵr gwastraff a greir y bydd angen i Dŵr Cymru ei lanhau ar ôl hynny er mwyn iddo fynd yn ôl i’n hafonydd a’n moroedd. Os bydd eich prosesau labordy yn defnyddio symiau bach o ddŵr neu lawer ohono, bydd defnyddio llai yn helpu i liniaru’r effaith hon.

Mae pethau syml y gallwch eu gwneud er mwyn defnyddio llai o ddŵr a chreu llai o ddŵr gwastraff yn cynnwys:

• Byddwch yn ymwybodol o’r hyn yr ydych yn cael gwared ag ef drwy’r draen. Ni ddylid cael gwared â chemegau peryglus drwy’r draen; dilynwch y Weithdrefn ynghylch Gwastraff Cemegol.
• Efallai bydd yn bosibl cael gwared â rhai pethau yn y draen, ond bydd yn rhaid cytuno i hyn â’ch Swyddog Amgylchedd a fydd yn cysylltu â Dŵr Cymru.
• Wrth brynu cyfarpar neu ddylunio arbrawf, ystyriwch y dŵr a ddefnyddir a cheisiwch ddefnyddio cyn lleied â phosibl e.e. tanciau llai, systemau ailgylchdroi dŵr.
• Peidiwch â chael gwared â hylifau drwy ddraen allanol.
• Rhowch wybod am dapiau sy’n diferu/colli dŵr drwy gyflwyno cais am waith Ystadau.
• Peidiwch â gadael tapiau’n llifo er mwyn trochi eich gwydrach.
• Cysylltwch â Chynaliadwyedd os byddwch yn cael gwared â mwy nag 1m³ drwy’r draen yn ystod un diwrnod.

Cysylltwch â’ch Swyddog Amgylchedd lleol am ragor o wybodaeth.

Sylwer: Rhaid diwallu gofynion Iechyd a Diogelwch o hyd e.e. llifolchi’r system er mwyn lleihau’r risg o glefyd y lleng filwyr.